Bilimsel etik, istisnasız her bilim insanın uyması gereken kurallar bütünüdür. Bilimsel etik kurallarına uyulmaması halinde, yapılan her çalışma bilim insanına hem şahsen hem de bulunduğu alan içerisine zarar vermektedir.
- Reklam -
Lisansüstü eğitimin ardından akademik hayata atılma ve bilim dünyasına girişte, her araştırmacı ve bilim insanı bilimsel etik kurallarına hakim olmalıdır. Bilimsel alanda uyulması gereken etik kurallarını sizler için araştırdık ve derledik.
Bilimsel araştırma sürecinde uyulması gereken etik ilkeler nelerdir? Bilimsel etik ne demek? Bilimsel etik ve intihal, bilimsel etik dışı davranış gibi bir çok detaydan yazımızda bahsettik. Bilimsel yayın etiğine aykırı eylemleri öğrenmek için yazımızın tamamını okuyun!
Bilimsel Etik Nedir?
Bilimsel etik nedir sorusunu cevaplandırarak yazımıza hızlı bir şekilde başlayalım. Etik, bireysel ve toplumsal ilişkilerde ahlaki normları, kuralları, doğru ve yanlış temelinde araştıran bir kavramdır. Bu bağlamda bilimsel etik, bilim ve akademi içerisinde uyulması gereken davranışlar ve normlar bütünüdür.
- Reklam -
Bilimsel Araştırmalardaki Etik İlkelere Uymak Neden Önemlidir?
Bilimsel yayınların hazırlanması aşamasında bilimsel kurallara uyulmaması ve metotların ihlal edilmesi çalışmadaki başarı oranını ve çalışmanın güvenilirliğini zedeler. Emeği geçen kişi ve kurumların araştırmadaki katkılarından söz etmemek de açıkça bir ihlal olup bilimsel etiğe aykırı bir durumdur.
Çalışmalarda kullanılan kaynakların, atıf yapılmadan alıntılanması durumu intihale girdiği gibi kişilerle yapılan görüşme ve röportajlarında çarpıtılması durumu etik dışı kabul edilmektedir. Örneklerin daha da çoğaltılacağı etik dışı durumlar toplum içerisindeki değerleri de bozulmaya uğratabilir.
Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği
Sosyal bir kurum olan bilim, toplumdaki ortak hedeflere ulaşmak için farklı insanların iş birliğine ve düzenine ihtiyaç duymaktadır. Toplumsal ve kişisel hedefleri gerçekleştirebilmek bazen de dünyayı daha iyi anlamak için derin bir arayış içerisine girilmektedir. Bu arayış ise bilgiye ulaşmak için aşılması ve dikkat edilmesi gereken birtakım kuralları beraberinde getirir. Bilimsel etik olarak tanımlayacağımız bu kurallar bütünü, ahlaksal ve davranışsal birtakım standartlardır.
İleriye dönük yapılan her çalışma, bir öncekinin deneyim ve aktarımı ile kendini geliştirmektedir. Bu sürece, etik değerlerin, bilime yansıyan haliyle bilimsel etiğin yön verdiği görülmektedir. Bilimsel hedeflerin artması ve bilimin gelişmesi, bilimsel etiğe olan bağlılıkla mümkündür. Bilimsel araştırmalarda etik ilkeleri neler? Bilimsel araştırma ve yayın etiğine aykırı durumlar nelerdir? Gelin hep birlikte bunları inceleyelim…
- Reklam -
Editörün Önerisi: Bilimsel Makale Bölümleri
1. Dürüstlük İlkesi
İlk olarak bilimin etik standartlarından dürüstlük ilkesi güvenliği ve doğruluğu sağlayacaktır. Dürüstlük ilkesinin ihlali bilimin hedeflerine ulaşmasını imkânsız kılmaktadır. Bilimde, sahtekarlık, uydurma ve sonuçların bilinçli olarak çarptırılması suç olarak görülmektedir. Bu gibi davranışlardan kaçınma, bilimsel etiğin dürüstlük ilkesi gerekliliğince hareket edilmesi bilim adına ilerlemeyi ve güvenirliliği sağlamaktadır.
2. Dikkat İlkesi
Bilimsel etik ilkelerinden ikinci başlık ise, olası hataların kaçılmaz sonuçlarının önüne geçilmesi adına uyarı niteliği taşıyan dikkat ilkesidir. Deneysel, yöntemsel ya da insani hataların en aza indirilmesi ve kendini kandırma, yanlı tutum, çıkar ve menfaat çatışmalarından uzak durulması gerekmektedir.
- Reklam -
David B. Resnik ”BİLİM ETİĞİ” eserini okumanızı tavsiye ederiz!
Çalışmaların aceleye gelmesi durumunda ortaya çıkan özensizlik ve dikkatsizlikten doğan hatalar bilimin gelişimini sekteye uğratır. Kişinin ortaya koyduğu çalışmada hatanın tespit edilmesi ile birlikte yapılması gereken en doğru davranış hatayı kabul etmek ve bir düzeltme yayımlamak olacaktır. Bu aksiyonlar alınmadığı takdirde yanlış bilgi yayılacak ve bilime olan güven azalacaktır.
Editörün Önerisi: Makale İçin Cover Letter Nedir?
- Reklam -
3. Açıklık İlkesi
Bilimsel etik tavırda bilim insanı çalışmasındaki sonuçları, kullandığı yöntemleri ve araçları, aşamaları açıkça paylaşmalıdır. Bu paylaşımların kişilerin ulaşması açısından kolay olması doğru bilginin daha hızlı yayılmasını kolaylaştıracaktır.
Çalışmanın üzerine yapılacak olan eleştiri, değerlendirme ve destek yazıları çalışmayı yenileyecek ya da güçlenmesine aracı olacaktır. Bilimsel etiğin açıklık ilkesi, nesnel araştırmaları arttırmakta olup bilimde iş birliği ve güvene katkı sağlayacaktır.
4. Özgürlük İlkesi
Bir diğer bilimsel etik ilkesi de özgürlük ilkesidir. Buna göre; bilim insanı, çalışmayı istediği sorunlara ve sorulara çözüm bulmaya çalıştığı konuda özgür olmalıdır. Özgürlük ülkesi, eski kalıp düşüncelerin tekrar gözden geçirilmesini, eleştirilmesini, hatta yıkılması olağan kılar.
- Reklam -
Eskiyle olan savaşın haricinde özgün yeni fikirler, yeni metot ve yöntemler ortaya koyulmalıdır. Böylece fikir özgürlüğü bilimsel yaratıcılığı da kamçılayacaktır.
Editörün Önerisi: Q1 Q2 Q3 Q4 Dergiler
5. Toplumsal Sorumluluk İlkesi
Bilimsel etik nedir başlıklı yazımızda ele alacağımız sıradaki ilke toplumsal sorumluluk ilkesi. Toplumsal sorumlulukta ele alınan konu ise bilim insanının bağlı olduğu topluma karşı zarar vermekten kaçınması ve hatta toplumuna fayda sağlamaya çalışması yönündedir. Yürütülen çalışmanın sonuçları, bilim insanının sorumluluğunda olup elde edilen veriler bilim dünyasının hizmetine sunulmalıdır. Bu ilke altında yatan temel düşünce ise, bilim insanlarının topluma karışı sorumlulukları olduğu yönünde yorumlanır.
- Reklam -
6. Eğitim İlkesi
Ele aldığımız diğer bir bilimsel etik ilkesi de eğitimdir. Bu ilkeye göre bilim insanı, kendinden sonra yetişen geleceğin araştırmacı ve bilim insanına, bilimin nasıl yapılması gerektiğini öğrettiği aşamadır. Bilimde bu ilkenin önemi mesleki gelişim ve bilimin ilerlemesi adına esas kabul edilmektedir. Yeni üyelerin yetiştirilmesi, örnek olma ve çıraklık gibi gayri resmi öğretiler de içermektedir. Eğitimin sağlandığı ortamda toplumsal ve bilimsel etik tavırlarda öğretilmektedir. Sadece bilimin değil tüm insanların uyması gereken ahlaki görevlere de vurgu yapılmaktadır. Yasaları çiğnememe, karşılıklı anlayış, deneklere saygı ve materyallerin kullanımına özen gösterme de bilimsel etik ilkeleri arasında yer almaktadır.
7. Onur Payı
Bilimsel etik çerçevesinde çalışmalarını verimlilik içerisinde sunan bilim insanı ödüllendirilir. Bilimde saygınlık ve prestij bilimsel etik ilkelerinden onur payı kapsamında gerçekleşir. Bu sistem bilim insanının güdülenmesini, motive olmasını ve yaptığı işten keyif almasını sağlayacaktır.
Doğrudan bilimin ilerlemesine ya da bilimin hedeflerine ulaşmasına katkı sağlamasa da bilimi icra eden kişiye, bulunduğu alanda katkısından ötürü moral ve destek sağlamaktadır. Bu ödüllendirme ve onur payının yanı sıra bilimsel etiğe aykırı tavırlarda görülmektedir.
- Reklam -
Peki bu bilimsel etiğe aykırı durumlar nelerdir? Yükseköğretim Kurumları bilimsel araştırma ve yayın etiği yönergesinde bilimsel etiğe aykırı durumlar için nelere öncelik vermiştir? Dikkat edilmesi gereken ayrıntıları gelin hep birlikte inceleyelim.
Editörün Önerisi: Makale Değerlendirme Süreci
YÖK Yönergesine Göre Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Eylemleri
Bilimsel etik nedir başlıklı yazımızın son başlığındayız. Ülkemizde bağlı olunan Yükseköğretim kurumları bilimsel yayın etiğine aykırı eylemleri duyurmuştur. Aşağıdaki tabloda YÖK bilimsel yayın etiğine aykırı eylemleri açıklamaları ile birlikte inceleyebilirsiniz…
- Reklam -
| Yayın Etiğine Aykırı Eylemler | Açıklama |
|---|---|
| İntihal | Bir diğer deyiş ile aşırma, başkalarının fikirlerini, bilgilerini, metot ve şekillerini bilimsel kuralların dışında atıf yapmadan kendi ürünüymüş gibi sunmasıdır. |
| Sahtecilik | Bilimsel çalışmalarda gerçeği yansıtmayan, verilerin değiştirildiği ya da sonucuna ulaşılmamın araştırmanın sonucuna varılmış gibi gösterilmesi durumudur. |
| Çarpıtma | Araştırma belgelerinin veya elde edilen verilerin bilerek asılını değiştirmek, araştırmada kullanılmayan materyallerin kullanılmış gibi gösterilmesi, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarlar doğrultusunda araştırma sonuçlarını değiştirmesi veya şekillendirmesidir. |
| Tekrar Yayım | Bir araştırmanın sonuçlarını çıkarları doğrultusunda birden fazla dergiye gönderilmesi ve yayımlanması durumudur. |
| Dilimleme | Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde bölümlere ayırarak çok sayıda yayına sahipmiş gibi görünmesidir. |
| Haksız Yazarlık | Araştırma ve makalede iş birliği içinde çalışan araştırmacı ve yazarların ortak kararı olmadan çalışmalara katkısı bulunanların isimlerinin çıkartılması, yeni isimlerin eklenmesi veya yazar listesindeki sıralamanın değiştirilmesi bu maddenin konusudur. |